रब्बी हंगामात हरभरा (चना) हे पीक घेणाऱ्या महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी अधिक उत्पन्न मिळवण्याच्या दृष्टिकोनातून ‘शेंडे खुडणी’ (Pinching/Topping) ही प्रक्रिया अत्यंत महत्त्वाची मानली जाते. हरभऱ्याच्या रोपांची फक्त उभी वाढ न होता त्यांना बाजूने अधिकाधिक फांद्या फुटाव्यात, यासाठी हा एक प्रभावी आणि नैसर्गिक उपाय आहे. योग्य वेळी शेंडे खुडणी केल्यास हरभऱ्याच्या एकूण उत्पादनात सहजपणे २० ते २५ टक्क्यांपर्यंत वाढ करता येते, असे कृषी विज्ञान केंद्राच्या तज्ज्ञांचे मत आहे. ही प्रक्रिया हरभऱ्याच्या यशस्वी पीक व्यवस्थापनाचा एक अविभाज्य भाग आहे.
शेंडे खुडणीची अचूक वेळ आणि तंत्र
हरभरा पिकात शेंडे खुडणी करण्याचा आदर्श कालावधी म्हणजे पेरणीनंतर २५ ते ३० दिवसांचा टप्पा होय. या वेळी हरभऱ्याच्या रोपाला साधारणपणे ५ ते ६ पाने आलेली असतात. या प्रक्रियेमध्ये, कामगार हाताने किंवा चिमटीने रोपाचा सर्वात वरचा शेंडा (टोक) आणि त्याची अगदी नवीन आलेली ३ ते ४ कोवळी पाने हळूवारपणे खुडून टाकतात. या कृतीमुळे झाडाच्या वाढीला चालना देणाऱ्या ऑक्सिन नावाच्या संप्रेरकाची (Hार्मोन) क्रिया तात्पुरती थांबते. यानंतर, झाड वरच्या दिशेने वाढण्याऐवजी बाजूच्या कक्षास्थ कळ्यांना (Axillary Buds) सक्रिय करते आणि तेथून नवीन फुटवे (फांद्या) वेगाने बाहेर पडू लागतात. जर तुमच्या शेतात हरभऱ्याची वाढ अधिक जोमात होत असेल, तर पहिली खुडणी केल्यानंतर १५ दिवसांच्या अंतराने दुसरी खुडणी करणे हे झाडाला अधिक पसरट आणि मजबूत बनवण्यासाठी उपयुक्त ठरते.
