रब्बी हंगामात गव्हाची लागवड करण्यापूर्वी, शेतकऱ्यांसाठी वाणांची निवड हा सर्वात महत्त्वाचा निर्णय असतो. गव्हाचे चांगले उत्पादन देणारे आणि त्याचबरोबर खाण्यासाठी उत्तम असणारे वाण निवडल्यास शेतकऱ्याला दुहेरी फायदा होतो. यासाठी गव्हाच्या लागवडीसाठी वाण निवडताना दोन गोष्टींचा समतोल साधणे अत्यंत महत्त्वाचे असते: पहिली, पेरणीनंतर भरघोस उत्पन्न मिळाले पाहिजे आणि दुसरी, निवडलेला गहू खाण्यासाठी नरम (मऊ) असावा आणि त्याची पोळी चांगली नरम झाली पाहिजे.
या दोन्ही निकषांवर आधारित, कृषी तज्ञांनी शिफारस केलेल्या पाच प्रमुख आणि सर्वोत्तम गव्हाच्या वाणांची सविस्तर माहिती खालीलप्रमाणे आहे.
उत्पादनासाठी आणि खाण्यासाठी सर्वोत्तम गव्हाचे वाण
१. मैको कंपनीचा ‘मुकुट’ मैको कंपनीचा ‘मुकुट’ हा गहू खाण्यासाठी खूपच नरम असल्यामुळे याची पोळी अतिशय मऊ होते. विशेष म्हणजे, उत्कृष्ट खाण्याच्या गुणवत्तेसोबतच या वाणाचे उत्पादनही खूप चांगले मिळते. त्यामुळे घरी खाण्यासाठी तसेच विक्री आणि घरगुती अशा दोन्ही वापरासाठी या वाणाची निवड अत्यंत उपयुक्त ठरते.
२. श्रीराम कंपनीचे ‘१११’ आणि ‘३०३’ श्रीराम कंपनीचे ‘श्रीराम १११’ हे वाण शेतकऱ्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात लोकप्रिय आहे. हे वाण विशेषतः जबरदस्त उत्पन्न देण्यासाठी ओळखले जाते आणि म्हणूनच याची पेरणी मोठ्या प्रमाणात केली जाते. ‘श्रीराम ३०३’ हे सुद्धा एक खूप चांगले उत्पादन देणारे वाण सिद्ध झाले आहे.
३. अंकुर कंपनीचा ‘केदार’ ‘केदार’ या वाणाचे महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे हा ‘टेबल हाईट’ (Table Height) गहू आहे, म्हणजेच याची वाढ कमी होते. याची ओंबी लाल असते. हा गहू खाण्यासाठी एकदम नरम असून, याची पोळी अतिशय मऊ होते. विशेष उपयुक्तता म्हणून ज्या भागात वादळी पाऊस किंवा गारपीट येते, ज्यामुळे गहू लोळण्याची (जमिनीवर पडण्याची) शक्यता असते, अशा शेतकऱ्यांसाठी हे वाण अत्यंत उपयुक्त आहे. याची कमी वाढ असल्यामुळे पीक जमिनीवर लोळत नाही आणि नुकसान टळते.
४. अजित कंपनीची ‘१०२’ अजित कंपनीची ‘१०२’ ही जात जास्तीत जास्त उत्पादन देणारी जात म्हणून ओळखले जाते. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, उच्च उत्पादनासोबतच हे वाण खाण्यासाठी सुद्धा नरम आहे. जास्तीत जास्त उत्पादन आणि नरम पोळी, या दोन्ही गोष्टींचा समन्वय हवा असल्यास या वाणाची निवड शेतकरी करू शकतात.
५. ‘लोकवण’ ‘लोकवण’ ही जबरदस्त उत्पादन देणारी जात म्हणून परिचित आहे. या वाणाची विशेष उपयुक्तता अशा शेतकऱ्यांसाठी आहे, ज्यांच्याकडे पाण्याची उपलब्धता कमी आहे. म्हणजेच, जे शेतकरी लागवडीनंतर केवळ एक किंवा दोन पाणी सहज देऊ शकतात किंवा जे कालवा (कॅनल) किंवा धरणाच्या पाण्यावर अवलंबून आहेत, अशा शेतकऱ्यांनी लोकवण वाणाची निवड करायला हरकत नाही.
सारांश: उद्देशानुसार वाणांची शिफारस
शेतकऱ्यांनी आपल्या गरजेनुसार वाणाची निवड करणे फायद्याचे ठरते. घरी खाण्यासाठी (मऊ पोळीसाठी) अंकुर कंपनीचा केदार किंवा मैको कंपनीचा मुकुट यापैकी निवड करावी. उत्पादन आणि घरगुती वापर दोन्हीसाठी अजित १०२ किंवा मैकोचा मुकुट उत्तम पर्याय आहेत. ज्या शेतकऱ्यांकडे पाण्याची उपलब्धता मर्यादित आहे, त्यांनी लोकवण वाण निवडावा. तर, वादळी पाऊस आणि गारपिटीमुळे गहू लोळण्याची भीती असलेल्या शेतकऱ्यांसाठी कमी उंचीचा (टेबल हाईट) अंकुर कंपनीचा केदार हा सर्वात सुरक्षित पर्याय आहे
